boeken

Notre Pain est Politique, Groupe blé, avec Mathieu Brier 

Dit is het mooisteboekenineke

boek dat ik in tijden heb gelezen. Het resoneerde onmiddellijk met mijn eigen geschiedenis, het 'vaarwel zeggen' van mijn beroep - dat van maatschappelijk werker - en 'zuurdesembrood gaan bakken', met de hand, ekologisch, zonder baas-knecht verhouding. We hadden een vennootschap onder firma, twee vennoten, bakkerij De Kuch in Uden. Dat was in de jaren tachtig in mijn leven. Het brood en het graan hebben mij ook na de bakkerijtijd nooit meer losgelaten. Dit boek is dus een feest van herkenning, maar nog veel meer. Hier is een groep mensen aan het woord - de Groupe blé, gevestigd op allerlei boerderijen/bakkerijen in het gebied van de Auvergne, Rhône, Alpen - die twintig jaar ervaring beschrijven met als beginpunt: ZELF HUN EIGEN ZAADGOED VINDEN, SELEKTEREN, VERMEERDEREN, GEBRUIKEN. In het kielzog hiervan schaffen ze zelf schoningsapparatuur aan en een molen en bakken ze zelf de broden, voor de eigen bewoners, voor de lokale markt, voor de bio Coops en voor de bio winkels. 

 

Nog mooier

is de uitvoering van het boek: alles in de zeer feestelijke kleur geel en in  zwart/wit. De lay-out is geweldig. En wat mijn hart zeer goed doet: er is uitgebreid nagedacht  en gediscussieerd over het taalgebruik. Besloten is om alles in mannelijk en vrouwelijk te schrijven, overal, elke keer. Wat dit doet met mij als vrouw is interessant: vroeger was dit natuurlijk een item in de jaren zestig/zeventig, daarna bleef het ergens rusten, het fanatieke ging er af en wij vrouwen gingen blijkbaar akkoord met de voornamelijk mannelijke schrijfwijze (het is zo vermoeiend om altijd overal op alle slakken zout te leggen zogezegd, je wil niet blijven zeuren) en dan is hier ineens een boek wat a. hierover gediscussieerd heeft en b. als uitkomst heeft om ALLES in de beide vormen te schrijven.  Het taalgebruik is  - net als ALLES - een politieke keuze. Het leest simpelweg als een enorme ruime ruimte. 

 

Het boek 

is gemaakt door alle leden van de Groupe blé. Het is prachtig om de leden letterlijk aan het woord te zien, lay-out technisch is dit ook erg mooi gedaan. Mathieu Brier van "Z", een groep/uitgeverij, die kritische analyse schrijft en begeleidt - is gevraagd om te helpen, bij het coördineren van alle teksten en bij het maken van dit boek. "Z" editions de la dernière lettre kun je hier zien op hun website. 

 

Hoe kom ik aan dit boek?

De Correspondent Thomas Oudman wijdde vorig jaar december een stuk aan ons nieuwe boek, onder de titel Minder kunstmest en pesticiden, meer natuur; oude granen zijn de toekomst. De reacties zijn zeer leerzaam. Zo ook die van Wouter Freeling (Regeneratieve landbouwer in Frankrijk), die ons uiteindelijk op het bestaan van dit boek wees. Voor de abonnee's op De Correspondent, het gaat om dit stuk. Wouter Freeling gaf een link naar dit inspirerende bedrijf. Ook uit Italië kwamen reacties, naar Grani Antichi di Montespertoli zie hier,  en zie hier de link naar Alce Nero. Yes, de kwestie van eigen zaaizaden en korte ketens leeft in Europa. 

 

Het doel van de Groupe blé woordenboekrechtop

is niet: nostalgie, folklore, terugkeer naar oude granen of terugkeer naar de leefwijze van vroeger. Het doel is: laten zien dat er een manier van leven en van werken bestaat, die economisch werkt (dus voldoende inkomsten oplevert), en die totaal haaks staat op het heersende economische model, namelijk dat van het kapitalisme dat ertoe geleid heeft dat de boer/-in, molenaar/-ster, bakker/-ster geheel afhankelijk zijn van de toeleverende industriën (zaad, kunstmest, bestrijdingsmiddelen, zware machines, broodverbeteraars, meelfabrieken, bakkerijketens). In die industrie wordt het geld verdiend, heerst het recht van de sterkste, de meeste, de hoogste. Groupe blé laat in hun bijna twintigjarige bestaan zien, dat er een andere leef- en werkwijze mogelijk is, waarbij je als mannen en vrouwen die landbouwen, schonen, malen en bakken alles zelf in de hand hebt, waarbij man en vrouw gelijkwaardig zijn, waarbij ook het uitdenken en het maken van 'techniek' een zaak is van iedereen. 

 

Op de jaarlijkse 

bijeenkomst in september ruilen mensen hun zaden - iemand zoekt poulard tarwe, iemand zoekt brouwgerst, een boer en een bakker wisselen ervaringen uit over tarwemengsels en brood. Toen het boek geschreven werd in 2018/2019 kende de Groupe blé 400 verschillende graansoorten, die levend gehouden werden op 30-40 boerderijen. Elk graan wordt apart in een klein blokje onderhouden, daarnaast worden op de grote akkers mengsels gezaaid, waarvan het brood gebakken zal worden. Ze laten zien dat er anders gelandbouw-d kan worden dan middels monoculturen en middels uitputting van de grondlaag (en dus minder mineralen in je graankorrels). 

 

Groupe blé

en een aantal andere intitiatieven zijn rond de eeuwwisseling ontstaan als tegenwicht tegen de dreigende komst van GMO zaden. Overal gingen tuinders eigen oude zaden opnieuw zoeken en uitzaaien, volkstuinders in hun eigen tuin. Vervolgens begonnen boeren/boerinnen oude graanzaden te zoeken, zowel bij de boeren in de buurt, als bij de Franse genenbank in Clermont-Ferrand. Op een bijeenkomst in Auzeville (Toulouse) in 2003 waren 300 mensen bijeen. Het Réseau semences paysannes - RAP oftewel het boeren zaden netwerk - werd opgericht. In 2004 is de Groupe blé opgericht. In andere delen van Frankrijk zijn soortelijke organisaties opgericht: Cetab in het Zuid-Oosten, Triptolème in Bretagne, Touselle nabij de Middellandse Zee. 

 

Sterke eigen boerenrassen zaaien in plaats van monocultuur (moeten) kopen.graansoorten

Doel van de Groupe blé is dus niet zozeer om oude granen te (her)zaaien, maar om BOERENRASSEN te 'maken'. Niet uit folkloristisch oogpunt, maar om weer zelf ter hand te nemen in plaats van afhankelijk te zijn van de agro-industrie. Om weer biodiversiteit te verkrijgen op gezonde akkers, om zelf je eigen zaadgoed samen te stellen dat bij jouw grond/klimaat past en om de oogst zelf te schonen/pellen (eenkoorn) en malen en te bakken, op de boerderij of in samenwerking met een andere boerderij. Groupe blé wil laten zien dat dit economisch 'uit kan'. 
n.b. in ons boek Oude granen nieuw brood verstaan we onder 'oude granen' zowel de zeer oude tarwesoorten zoals eenkoorn, emmer, maar ook de 'achtergelaten' boerenrassen zoals die tot in 1900 nog geteeld werden. Feitelijk zijn oude granen - in onze definitie - dus 'achtergelaten' granen (achtergelaten, omdat de nieuwe soorten voordelen boden). In dit Franse boek gaat het vooral om achtergelaten landrastarwes. 

 

Verdwijnen van boerenrassen en van zelfstandige bakkerijen

In Frankrijk is de geschiedenis van de graanteelt vergelijkbaar met die in Nederland. Zaadteelt wordt een zaak van specialistische bedrijven en je kunt kiezen (kopen) uit een catalogus. Dit is de dood in de pot voor de diversiteit, zie ook hoofdstuk 2 in ons boek Oude granen, nieuw brood. 
Op bakkerijgebied gebeurt hetzelfde: molens verdwijnen, meelfabrieken komen op en het brood wordt in steeds kortere tijd met steeds meer hulpstoffen gemaakt. De kleine bakker verdwijnt. 
Een een multinational als Vivescia beheert deels de graanteelt, de tussenhandel, de meelindustrie Nutrixo: Grands moulins de Paris, Délifrance, Francine (belevert supermarkten Carrefour, Auchan, E. Leclerc, Geant, Intermarché, Monoprix), mixes van Campaillette 'artisan boulangerie'. (Zie ook mijn leeservaring van het Nederlandse boek De Stille Heersers van het Graan).

 

Het hoofdstuk over tarwe

begint met de grassenfamilie, de groei van de graanplant, de pure soorten en de populaties/mengsels, (vroeger werden vaak mengsels gezaaid, dit noemde de Franse boer en de Nederlandse boer niet zo, dit was gewoon 'tarwe'. Pas toen de zaadmaatschappijen uniforme soorten gingen verkopen, pas toen kwam er een naam voor wat altijd zo gedaan werd, in Nederland 'landrassen', in Frankrijk 'semences paysannes'.) JE NOEMT IETS PAS ZO, ALS HET ER NIET MEER IS. In 2013 is een definitie gemaakt: semences paysannes zijn zaden, gebruikt als populatie of als combinatie van populaties, die geselekteerd en vermeerderd zijn door de boeren op eigen land of in eigen tuin, biologisch of biodynamisch. De zaden zijn gekweekt (door handmatige kruising, kan op de boerderij: een pincet en een zakje en etiketten en geduld volstaan) of uitgezocht (op het oog, in het veld) en gedurende enkele generaties vermeerderd. Ze zijn vrij te gebruiken, met respect voor de rechten van gebruik zoals die gedefinieerd zijn door het collectief dat ze levend houdt. 
Zaden worden zowel puur als gemengd gezaaid; alles wordt bijgehouden (geobserveerd en neergeschreven), en ze worden per boerderij uitgekozen op weerbaarheid, op opbrengst, op smaak en - zoals je leest in dit boek - ook op hun schoonheid: op hun hoogte terwijl ze toch niet legeren, hun prachtige kleuren, op het al dan niet behaard of fluweelachtig zijn van de aren. 
Over 'eigen' zaadgoed is door de Groupe blé en anderen inmiddels gepubliceerd, bijvoorbeeld La selection participative a l'eprueve du changement d'echelle. in Natures, sciences, sociétés, 2017. (Het artikel is gemakkelijk te lezen door via rechtsklikken te vragen: vertalen in het Nederlands. Lang leven de moderne tijd.) Dit is een zeer wetenschappelijk artikel. Een meer praktisch artikel is 'Des semences en partage' oftewel Zaden delen. Wederom, ga op het artikel staan, klik rechts en laat Google vertalen. DIT LAATSTE IS EEN ZEER VERHELDEREND ARTIKEL OVER DE PRAKTIJK IN FRANKRIJK. 

 

Wat mag wel en wat mag niet?graankorrel

Dit gaat over de Franse situatie dus. 
1. Zijn boerenzaden verboden? Nee. Je kunt ze telen en je kunt de oogst ook verkopen, via een 'organisme collecteur', meestal een agrarische coöperatie.
2. Heb ik het recht om boerenzaden te verkopen, te schenken of te ruilen? Ja, maar alleen voor 'niet commercieel gebruik". Dus als een zaad 'voorheen' niet commercieel gebruikt is, en jij zaait het en vermeerdert het op jouw akkers, dan 'is het van jou' en mag je dit op grotere schaal uitzaaien en vervolgens de oogst verkopen of zelf verwerken. (Om de zaden te verkopen moet je geregistreerd staan als zaad bedrijf). 
3. Heb ik het recht om boerenzaden aan te schaffen (kopen of krijgen)? Ja, dat mag. In de praktijk gaat het tot op heden om zeer beperkte hoeveelheden. (Spelt en boekweit mogen sowieso vrij gekocht en verhandeld worden, omdat deze zaden niet in de Franse catalogus staan. Voor Nederland is dit het geval bij eenkoorn, emmer en rivet, zie ons boek Oude granen, nieuw brood.)
4. Heb ik het recht om mijn boerenzaden te zaaien en te vermenigvuldigen? Ja.
5. Heb ik het recht om een molen te gebruiken zonder molenaar/ster te zijn? Ja, op voorwaarde dat je niet meer dan 350 keer honderd kilo tarwe per jaar maalt.
6. Heb ik het recht om tarwe bij te kopen om dit op de boerderij te verwerken? Ja, maar alleen tot een bepaald percentage (is iets belastingtechnisch).
7. Heb ik het recht om brood te kneden, bakken en verkopen zonder dat ik bakker ben? Ja, als je boer/boerin bent. (het verwerken van landbouwproducten wordt als uitvloeisel van deze productie gezien). 

 

Hoe bouw je een collectie op?

Wat is een collectie? Hoe vind je zaden en hoe kies je ze? Hoe bewerk je je grond? Hoe zorg je dat er geen fusarium in je zaadgoed zit? (Ga naar deze leuke site voor onder andere bio behandelingsmethoden.) Hoeveel zaai je en hoe? Hoe zorg je dat je altijd een back up hebt op een klein terreintje? Wat observeer  je allemaal? (hier is een lijst voor beschikbaar). Hoe en wanneer ga je oogsten? Hoe schoon je het graan en sla je het op?  En dan (leuk): bewaar uiteraard je eigen zaadgoed, bijvoorbeeld per 10 vierkante meter bewaar je 2 kilo zaad: 150 gram bewaren om uit te zaaien op je eigen land, 150 gram bewaar je als reserve gedurende 3 of 4 jaar, dan weer opnieuw uitzaaien, 1 kilo meng je in een mengsel om op een groot oppervlak te zaaien en 700 GRAM BEWAAR JE OM WEG TE GEVEN OF OM TE RUILEN 

 

Er volgen

mooie kleine interviews met boeren en boerinnen. Er worden tarwesoorten uitgelicht, ook erg mooi vormgegeven per bladzijde. Er is een hoofdstuk gewijd aan 'hoe is het om vrouw te zijn in deze - van oudsher - mannenwereld'?trieur
Dan een zeer praktisch hoofdstuk: hoe zit een schoningsmachine in elkaar, (loflied op de trieur Marot), Hoe maak je een pelmachine? (Groupe blé heeft een gezamenlijk Atelier paysan in het leven geroepen, waar ze zelf of met hulp machines kunnen uitdenken en maken, zie hier de site van dit Atelier. ). (Ze worden beroemd,zie hier in Landbouwmechanisatie maart 2021). Dan heb je dus de molen en de builinstallatie. Dan weer veel prachtige interviews en verhalen van de granen. En dan

 

Pains

Hoe bak je brood? Wat is het glutenprobleem? (is dus vooral een probleem bij moderne snelle verwerking en - soms - bij zeer moderne tarwesoorten). Coeliakie, allergie, overgevoeligheid, komt allemaal aan de orde. En uiteraard wordt op de boerderijen bijna uitsluitend met desem gebakken en niet met gist. Desem 'breekt gluten en zetmeel' voor een deel af, zodat een desembrood gemiddeld de overgevoelige eter beter bekomt. (Wie coeliakie heeft, moet uiteraard ook geen desembrood eten). EEN HEEL HOOFDSTUK OVER DESEM, dat doet mijn hart goed. Ook leuk, om te lezen dat de bakkerijen bijna allemaal geen 'apart moederdeeg' hebben, maar een stuk brooddeeg achterhouden als begin voor de broden van de volgende keer (zo deden wij dat vroeger in De Kuch ook). Dan komen de vier soorten houtovens aan bod: vuur in de oven zelf, vuur onder de oven, oven met plaatijzeren draaibare vloer en vuur daaronder en als vierde een grotere versie van de vorige.

 

Hilarisch

is het hoofdstuk over 'profileringen' van het brood. Cuit au feu de bois, bio, au levain, de tradition francaise, label rouge, a l'ancienne, de campagne, bucherons, fermiers enzovoort. De boerderijbakkers van Groupe blé houden niet van welk keurmerk dan ook. Zij bakken goed brood, van eigen tarwemelange, van bruin meel of van volkorenmeel, met desem, met lange fermentatie, in houtoven gebakken. Geen keurmerk nodig. 

 

Nog meer lezenswaardige teksteneditions

over de wereldvoedselsituatie, over kleinschaligheid. Een verklarende woordenlijst. Boeken om verder te lezen, films om te gaan bekijken. 

 

Zelf heb ik het boek aangeschaft via mijn lokale boekhandel (19 euro). 
Titel: Notre Pain est Politique
ISBN 9782491109004
Uitgeverij: Éditions de la dernière lettre
Verdeler: Belles Lettres Diffusion Distribution
Hier is de link naar het boek