|
|
eerder gebakken
Is gist een plant of een dier? Behoort zuurdesem tot het rijk der planten of der dieren?
(Foto's Theo Jennissen, printscreens Wikipedia, artikel Kennislink en artikel Lutz Lohse.)
Af en toe kreeg ik deze vraag: is gist eigenlijk wel een plant?
Het moest vooral geen dier zijn, want dan kwam de vragensteller/ster in de knoop met de spijswetten van zijn/haar geloof. Ik mompelde iets van: gist en desem horen tot de planten, dit in navolging van Max Paul Neumann die in de klassieker Brotgetreide und Brot (1929) uitlegt dat gisten en melkzuren 'Kleinlebenwesen' zijn: levende wezens in de nederigste vorm en op de laagste trap. Planten waarvan het lichaam meestal uit een enkele microscopische kleine cel is opgebouwd, maar die toch planten in de volste betekenis van het woord. (Nachtbrood, bladzijde 29)
Iets verder, op bladzijde 32, haal ik Willem Renout aan, de wetenschapsman van onze good old Stichting Natuurdesembrood. In de studiemap uit de jaren tachtig schrijft hij:
Melkzuur en gist.
Levende wezens zijn dierlijk of plantaardig. De plantaardige worden onderscheiden in bloemdragend en niet-bloemdragend. Op hun beurt worden de niet-bloemdragende organismen weer onderverdeeld in zeewier, mossen, varens en fungi. Fungi kennen we in de vorm va bacteriën, gisten (eencellig) en schimmels (meercellig).
Oftewel: tot de jaren tachtig was het nog of of, of dierlijk, of plantaardig.
Anno 2023 weten we meer
dankzij technieken om het genoom van elke levende cel in een mum van tijd te onderzoeken. Fascinerend.
De eerste levende cellen waren de Archae en de Bacteriën. Beide groepen levende cellen hebben geen celkern, alles wat ze nodig hebben zweeft binnen hun celwand. Zij heten officieel prokaryoten, dwz zij kwamen vóór de eukaryoten. Wellicht zijn de Bacteriën en Archae in de diepten van de oceanen ontstaan. Ze hebben zich een paar miljard jaar rustig gehouden. Toen slokte een archeon een bacterie op, simpel gezegd. Zie hier het uitgebreide prachtige verhaal van Lutz Lohse: Ontstaan van het leven nieuw leven inblazen. Uit deze 'endosymbiose' - dus uit de symbiose van een Archae met een Bacterie - zijn wij - eukaryoten - ontstaan, wezens met een celkern. Behalve planten, dieren, schimmels behoren veel andere rijken tot de eukaryoten.
Bacteriën
zoals melkzuurbacteriën en azijnzuurbacteriën die we in een zuurdesem aantreffen, behoren dus tot een totaal andere groep dan de eukaryoten. Bacteriën zijn zogezegd plant noch dier. De bacteriën in een zuurdesem behoren dus noch tot het rijk der planten noch tot het rijk der dieren. Volgende vraag:
Gisten
waar moeten we die plaatsen? (Zowel de gisten in een zuurdesem als de bakkersgist). Gisten zijn eencellige eukaryote micro-organismen, behorende tot het rijk der Fungi oftewel schimmels. Zoals we hieronder in de stamboom zien, behoren zowel Fungi als Animalia (wij, dieren) tot dezelfde supergroep der Unikonta, maar tot een verschillend rijk binnen die supergroep. 
|
Fylogenetische stamboom van het leven
Domeinen, supergroepen en rijken |
|---|
|
Wij zijn dus tamelijk 'zusters' van de schimmels, de schimmels zijn alleen eerder ontstaan: ze zijn zo’n 600-700 miljoen jaar geleden afgescheiden van de tak die tot de dieren leidde. Maar zowel wij dieren als de schimmels zijn totaal verschillend van de supergroep Archeaplastida, de planten. Bijzonder interessant, want vroeger 'dachten' wij dat schimmels planten waren. Zie hier de mooie uitleg op Ensi door em. professor Nico van Straalen. En zie hier de prachtige bladzijde over schimmels op Kennislink.
Wat is het verschil dan tussen de 'zusters' dieren en schimmels? Schimmels hebben vaak celwanden, terwijl dieren geen celwand maar een celmembraam hebben.
Oei, aj, gelukkig voor de voedingsleren: een gist is plant noch dier. Gisten zijn eerder ontstaan - planten nog veel eerder - en gisten hebben vaak celwanden. Zij behoren tot het rijk der Fungi, terwijl dieren tot het rijk der Animalia behoren. Gisten en dieren behoren dus tot een verschillend rijk van de levende wezens.
Amen.
summary
Is yeast a plant or an animal? Is sourdough a plant or an animal?
Well, the bacteria in a sourdough belongs to one of the three big huge groups of living creatures: bacteria, archae (these both are prokaryotes) and eukaryotes (among which are the plants, the animals and numerous other groups of living creatures.) So: sourdough is nor a plant nor an animal.
How about yeast? We used to think that yeast belonged to plants. No. Yeast is a Fungi. Fungi and Animalia belong to a close, but different 'rijk'. Fungi are a branch 'before' the animals. Fungi have a cell wall, animals have not. We animals have a cellmembrame. So: yeast is nor a plant nor an animal.
Amen.
